Zgoda pacjenta a odpowiedzialność lekarza za błąd medyczny

Ryzyko, jakie bierze na siebie pacjent, godząc się na zabieg operacyjny obejmuje tylko zwykłe powikłania pooperacyjne. Nie można uznać, by ryzykiem pacjenta były objęte komplikacje powstałe wskutek pomyłki, nieuwagi lub niezręczności lekarza.

Zgodnie z przepisem art. 16 ustawy o prawach pacjenta pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie określonym w art. 9 tej ustawy. Przepis art. 9 tej ustawy określa szerokie granice prawa pacjenta do informacji tak co do przebiegu zabiegu jak i niepożądanych skutków i powikłań. Zgodnie z tym przepisem pacjent ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza określa, że lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Zgodnie zaś z art. 34 ust. 1 tej ustawy zgoda taka winna mieć postać pisemną. O obowiązku informacji mówi również Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 13: „Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu podstawowych decyzji lekarskich dotyczących jego zdrowia. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego”.

Forma zgody

Zgoda musi być aktem uświadomionym, tj. pacjent winien być pouczony o dających się przewidzieć elementach zabiegu. Lekarz powinien poinformować pacjenta o rodzaju i celu zabiegu oraz o wszystkich jego następstwach, które są zwykle skutkiem zabiegu, to jest pożądanych – ze względu na jego cel – skutkach zabiegu jak i o innych jego skutkach (tzw. skutkach ubocznych). Informacja powinna w szczególności obejmować te dające się przewidzieć możliwe następstwa zabiegu, zwłaszcza jeżeli są to następstwa polegające na znacznym i istotnym uszczerbku zdrowia, które – jako skutek uboczny – wprawdzie występują rzadko lub bardzo rzadko, ale nie można ich wykluczyć, i powinna określać stopień prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Oczywiście nie chodzi o to aby pacjenta straszyć wymieniając wszystkie, nawet najmniej prawdopodobne skutki uboczne, lecz o rzetelne przekazanie wiedzy na temat przebiegu zabiegu, procesie rekonwalescencji oraz uprzedzić o typowych nieprzewidywalnych konsekwencjach zabiegu.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażane jest przekonanie, że zgoda pacjenta powinna być wyraźna, a gdy chodzi o zabiegi przedstawiające wyższe ryzyko od przeciętnego, powinna być uczyniona w sposób szczególnie staranny. Udzielenia zgody nie można dorozumiewać. Brak sprzeciwu pacjenta na dokonanie zabiegu nie może być uważany za wyraz jego zgody.

W literaturze prawniczej prezentowany jest pogląd, że tzw. zgoda blankietowa, tj. zgoda wyrażona przez pacjenta bez należytego rozeznania i informacji co do charakteru zabiegu, jego ryzyka nie jest zgodą, o której mowa w art. 16 ustawy o prawach pacjenta oraz art. 32 ustawy o zawodzie lekarza i dentysty. Brak „objaśnionej” zgody powoduje jej wadliwość i prowadzi do odpowiedzialności cywilnej lekarza czy placówki medycznej, w której zbieg był wykonany.

Zgoda pacjenta na zabieg leczniczy ma nastąpić ex ante, tj. przed przystąpieniem przez lekarza do danego zabiegu. Nie może zostać uznana za prawidłową zgodę udzieloną w trakcie prowadzenia zabiegu, jak również udzielona ex post, po jego przeprowadzeniu.

Zgody pacjenta a niepowodzenie zabiegu

Jakie zatem znacznie ma poinformowanie pacjenta o ryzykach operacji i udzielenie zgody na zabieg? Najogólniej rzecz ujmując, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, utrwalone jest przekonanie, że pacjent nie obejmuje swoją zgodą skutków błędnego zachowania się lekarza. Ryzyko, jakie bierze na siebie pacjent, godząc się na zabieg operacyjny obejmuje tylko zwykłe powikłania pooperacyjne, nie można natomiast uznać, by ryzykiem pacjenta były objęte komplikacje powstałe wskutek pomyłki, nieuwagi lub niezręczności lekarza, a w tym np. uszkodzenia innego organu, także w sposób przypadkowy i niezamierzony.

Skutki braku zgody

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażony został niekwestionowany pogląd, że zabieg udzielony bez zgody wyrażonej po należytym pouczeniu pacjenta co do przebiegu zabiegu i jego skutków jest zachowaniem bezprawnym uzasadniającym odpowiedzialność odszkodowawczą. W takiej sytuacji zakres odszkodowania jest zależny od tego, jaki jest związek przyczynowy między brakiem uświadomionej zgody, a uszczerbkiem pacjenta.

Udostępnij